Mistrz XIX-wiecznej amerykańskiej noweli niesamowitej, autor “pośredni”, którego twórczość stanowi pomost pomiędzy Edgarem Allanem Poe a Howardem Philipsem Lovecraftem, w Polsce ostatnimi laty mocno zapomniany i zaniedbany. Tak, nieocenione C&T wydało w ramach swej “Biblioteczki Grozy” jego zbiór “Niesamowite”, ale był on w znacznej mierze złożony z tzw. “odrzutów”, opowiadań wcześniej w Polsce niewydawanych, mniej znanych i, co tu dużo ukrywać, z nielicznymi wyjątkami, słabszych.
Tom “Czy To Się Mogło Zdarzyć” (“Can Such Things Be”), wydany pierwotnie w 1893 roku, zestawiony przez samego Bierce’a jest dużo bardziej znany i bardziej dla jego twórczości reprezentatywny.
Najciekawsze, czym wyróżnia się Bierce na tle europejskich ghost stories jest osadzenie jego opowieści na tzw. Dzikim Zachodzie. Poszczególne historie rozgrywają się w małych zakurzonych miasteczkach, po ulicach których wiatr przegania “biegacze” (te charakterystyczne westernowe krzakory), w opuszczonych drewnianych chatach i szałasach traperów, w kanionach, wąwozach lub na wzgórzach prerii. Tacy też - westernowi - są bohaterowie tych opowiadań.
Drugie, co zwraca uwagę, to minimalizm i rzeczowość. Bierce był dziennikarzem, i czuć w w jego stylu - rzeczowym, energicznym, pozbawionym gotyckich klimatów Poego czy nawałnicy przymiotników Lovecrafta. Tutaj szybko przechodzi się do rzeczy, a opisy są konkretne, zwarte, jak w artykułach prasowych. Typowy jest też szczególny “funkcjonalizm”, dziennikarska zadaniowość bierce’owych straszydeł. One nie straszą bez powodu, mają z reguły jakąś funkcję, zadanie - najczęściej przypomnieć żywym okoliczności swej śmierci, czasem wprost zemścić się na mordercach.
No i po trzecie, pojawiający się czasem czarny humor. Wprawdzie najsłynniejsze opowiadania z tej grupy z arcysławną makabreską “Oleum Canis” zawarte są w innym zbiorze Bierce’a, “Jeździec Na Niebie” (będzie wkrótce) ale i tutaj kilkakrotnie się pojawia.
Zbiór liczy 16 opowiadań, jak zawsze w takiej grupie są lepsze i mniej ciekawe. Na początek warto więcej napisać o tych najważniejszych. Przede wszystkim :
Środkowy Palec Prawej Nogi 8/10 - znakomita ghost story w realiach Dzikiego Zachodu. Morderca zostaje podstępem zmuszony do powrotu na miejsce zbrodni, gdzie podobno straszą duchy jego ofiar. Naprawdę creepy!
i
Nocne Harce W Trupim Wąwozie 8/10 - ponownie Dziki Zachód, samotny szałas, w nim człowiek prześladowany przez wspomnienie popełnionej zbrodni (?). Przybywają do niego osobiście Śmierć i Szatan, a w drapieżnym finałowym jump scarze z piwniczki w podłodze wyjdzie, szukając zemsty, upiór zamordowanej ofiary (Sam Raimi zacytuje tę scenę w pierwszym “Evil Dead”).
Dalej znaleźć można kolejne “nawiedzone” westerny : Halucynacje Staleya Fleminga 7/10 - krótkie, pikantne opowiadanie w których to duch psa mści się na mordercy swego pana, Tajemnica Wąwozu Macargera 6/10 - proste ghost story, podróżny nocujący w zrujnowanej chacie na prerii śni o jej byłych mieszkańcach słysząc odgłosy zbrodni małżeńskiej sprzed lat, Zegarek Johna Bartine’a 7/10 - wspomnienie śmierci właściciela tytułowego zegarka prześladujące kolejnego właściciela czy Nieznajomy 7/10 - duch pioniera opowiada przy ognisku wędrowcom historię swej walki i śmierci podczas walk z Apaczami.
Swój czarny humor Bierce postanowił zaprezentować w literackich żartach opartych o motywy obecne w prozie Edgara Allana Poe. Pewnej Letniej Nocy 7/10 to krótka makabreska łącząca temat znany z “Przedwczesnego Pogrzebu” z “Hieną Cmentarną” i R.L. Stevensona Minimalizm grozowy, bardzo efektowny (sceneria, jump scare, twist). Pogrzeb Johna Mortonsona 6/10 - to kolejna funeralna groteska, bawiąca się z kolei “Czarnym Kotem”
Wśród pozostałych opowiadań znajdą się Dzban syropu (5/10 - duch sklepikarza pracoholika pojawia się w swym sklepie i po śmierci, by sprzedać tytułowy dzban), Za ścianą (6/10 - opowieść o „odrzuconej” miłości, która przetrwała smierć i prześladuje ukochanego pukaniem zza ściany), czy przejmujący Mały Włóczęga 6/10, gdzie duch zmarłej matki wzywa swe dziecko z drugiego końca Ameryki by przybyło i umarło na jej grobie.
Warto wyróżnić jeszcze efektowną Odzyskana Tożsamość 7/10 - w której duch żołnierza poległego w wojnie secesyjnej nieświadomie ożywa w ciele innego człowieka. A warto wyróżnić z uwagi na tematykę; Bierce uczestnik wojny secesyjnej, bardzo mocno przeżył jej tragedię, dramatyzm, okrucieństwo i cierpienie, które przyniosła. Poświęcił tej tematyce sporo doskonałych opowiadań w zbiorze “Tales Of Soldiers And Civilians” z 1891 roku, w których groza wynika z właśnie z tragedii i cierpienia niesionego przez wojnę, ma charakter realny, nie nadprzyrodzony.
Nieco in minus Nawiedzona Dolina 4/10. Pewnego osadnika wpędzają do grobu wyrzuty sumienia po morderstwie, jakie popełnił swym na chińskim pracowniku. Nagle okazuje się, że zabitego chińczyka łączyło z mordercą….uczucie ??? Byłażby to arcyśmiała XIXwieczna „brokeback mountain”, ale wraz z rozwojem akcji wychodzi na jaw (wydaje się), że ofiarą była Chinka, tyle że w męskim stroju? Ta dziwaczna, generalnie nieudana historia stanowi jakby szkic, później udoskonalony w “Nocnych Harcach”.
Last, but zdecydowanie not least będzie znakomity Mieszkaniec Carcosy 8/10, nieco odstające klimatem od reszty zbioru poetyckie, niesamowite opowiadanie, w którym duch zmarłego spaceruje ruinami prastarego miasta Carcosa. Ten tekst klimatem przypomina raczej prozę Lovecrafta niż samego Bierce’a nic dziwnego, że “Carcosa” została kamieniem węgielnym amerykańskiego weirdu; do tego mitycznego miasta odwołają się późnej i Robert Chambers i sam Lovecraft.
Brak przekrojowego zbioru opowiadań Ambrose Bierce’a na rynku wydawniczym to ogromna dziura. Wypadałoby liczyć na nieocenione wydawnictwo C&T, by wróciło do tego autora i wznowiło nieobecne od dawna (ostatnie wznowienie było w 2004 roku), a kanoniczne dla rozwoju literackiej grozy, wspominane m.in. przez samego Lovecrafta w “Nadnaturalnym Horrorze W Literaturze”, dzieła.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz