Carla Mori Kostuszka 5/10

Carla Mori  -  Kostuszka
Videograf
2016

Mroczny dramat społeczny dla niepoznaki przebrany w kostium powieści grozy. O ile bowiem element fantastyczny Kostuszki jest wyraźnie pretekstowy, o tyle część obyczajowa pisana jest na poważnie, ponura i przygnębiająca. Wraz z powieścią Mori polska groza wzbogaciła się o wyjątkowej wręcz klasy monstrum - babcię Józefę - postać, która swym odrażającym fanatyzmem religijnym zawstydziłaby samą Margaret White*.

Ośmioletnia Konstancja, pieszczotliwie zwana Kostuszką (tytułowe zdrobnienie, mimo że może wydać się szokujące, jest jak najbardziej prawdziwe, mój Tata miał ciocię Kostusię) żyje otoczona rodzinnym szczęściem w Anglii. Pewnego dnia jednak to szczęście się kończy, mama zostaje brutalnie zamordowana, oskarżony o popełnienie tej zbrodni ojciec aresztowany, a dziewczynka trafia pod opiekę zamieszkałej w Polsce babci.
W tym miejscu zaczyna się prawdziwy horror. Upiorna babcia Józefa to piekielna mieszanka ortodoksyjnej hiperdewocji i obrzydliwej hipokryzji (ta mieszanka wydała mi się tak drastyczna, że aż nieco przesadzona). Jej prostackie religianctwo i kołtuneria połączone są z zimnym okrucieństwem i hipokryzją. Kostusia pada ofiarą nienawiści, jaką demoniczna Babka żywiła od dawna do zamordowanej matki dziewczynki, zbuntowanej przeciw panującemu w domu dewocyjnemu terrorowi
Jedyną pociechą Kostuszki jest pamiętnik mamy, Zapisane w nim są  wspomnienia dzieciństwa i młodości w domu Józefy   -  wspomnienia absolutnie upiorne i przerażające. Młoda Anna była zastraszana, bita, dręczona psychicznie i fizycznie przez Józefę i jej koszmarnego brata. Do tego doszła najgorsza trauma - gwałt dokonany za pozwoleniem matki (znowu - sytuacja chyba za ostra, przerysowana).
W zeszycie Anny zapisane są również jej studia nad słowiańską demonologią ludową. Ostatecznie to właśnie słowiańskie upiory okażą się ostatnią szansą na ratunek nieszczęsnej dziewczynki...

Kostuszka chyba nie powinna być horrorem. Niezbyt przekonujący, traktowany przez autorkę trochę po macoszemu element fantastyczny nie bardzo pasuje do rzeczywiście przejmującego i przygniatającego dramatu obyczajowego, który jest prawdziwą treścią książki. To w nim widać pasję i żar, z którym pisana była powieść - przy opisach demonicznej Józefy, jej podłej i głupiej córki oraz koszmarnego braciszka, wuja Tadeusza. Kolejne pojawienia się koszmarnej babci to najjaśniejsze (mimo, że fabularnie najmroczniejsze) punkty powieści - aż się czeka na nie !
To pozytywne wrażenie nieco psuje zbytnia dosłowność narracji, gruba czarna krecha, którą Mori nakreśliła wszystkie występujące w powieści postaci. Komiksowo zła Józefa nie ma ani jednego jasnego punktu, jest tak samo zakłamana jak groteskowo wręcz nieczuła. Sam diabeł odwróciłby się od niej z niechęcią. Podobnie jednowymiarowe, czarne do bólu postaci to głupia, podła i okrutna córka i demoniczny Wuj Tadeusz. Dla odmiany małżeństwo Anny odmalowane jest do zemdlenia wręcz słodko. Tutaj, wydaje się, ani jedna chmurka nie pojawia się na błękitnym niebie rodzinnego szczęścia. I to do stopnia, w którym w czytelniku zaczynają rodzić się wątpliwości. O ile można zrozumieć, dlaczego Anna o swych tragicznych, koszmarnych losach nie chciała opowiadać mężowi, o tyle niewiarygodne jest, by po nich wciąż tęskniła za rodzinnym domem i wyrodną matką, by czekała na kartki pocztowe z Polski, pisała listy bez odpowiedzi i wciąż szukała odbudowania relacji rodzinnych.
Zabieg skontrastowania obu światów wydaje się zamierzony przez autorkę, ale jego przerysowanie szkodzi nieco balansowi powieści . Taki ostry podział odpowiedni byłby w pulpowej książce rozrywkowej, poważnemu dramatowi obyczajowemu zwyczajnie przeszkadza.
Z kolei pewna niedbałość autorki o szczegóły fabularne szkodzi wiarygodności powieści. Mam na myśli niestarannie rozpisany wątek angielski. Przede wszystkim nie wiadomo, z jakiej w końcu przyczyny angielska policja postanowiła aresztować ojca ? Żadne okoliczności nie uprawdopodobniały popełnienia przez niego zbrodni (może gdyby małżeństwo Anny nie było tak idylliczne, łatwiej byłoby to uzasadnić ?). Osobiście przeszkadzał mi również (choć faktycznie fabularnie fakt ten nie miał żadnego znaczenia) brak rozwiązania zagadnienia morderców.

Od strony warsztatowej napisane jest wszystko bardzo sprawnie, bez może jakichś szczególnych fajerwerków stylistycznych, ale przejrzyście i wciągająco.

Trudno o jednoznaczną ocenę "Kostuszki". Jako rozrywkowy horror zawodzi, grozy jest relatywnie mało i jest ona dość zdawkowa.  Lepiej wypada jako dramat społeczny, przeraża, przygnębia i mocno zostaje w pamięci. Trochę więcej finezji, zniuansowania motywów i złagodzenia kontrastów bardzo wyszłoby jej na dobre, przydając realizmu i wiarygodności. Takie mieszane 5/10


*jedna z postaci wystepujących w debiutanckej powieści Stephena Kinga "Carrie", w dużej mierze poświęconej fanatycznemu obłędowi religijnemu.